Kemal Atatürk’ün Vasiyetnamesi, Bir İnceleme - Ali İhsan Karacan

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu kadrosunun lideri ve ilk Cumhurbaşkanı olan Kemal Atatürk 5 Eylül 1938 tarihinde tanzim ettiği vasiyetnameyle bazı gayrimenkulleri ile sahip olduğu nakit ve hisse senetlerinin tümünden oluşan varlıklarını CHP (Cumhuriyet Halk Partisi)’ye bırakmış; bu varlıklar içerisinde yer alan nakit ve hisse senetlerinin gelirlerini de yakını olan bazı kişiler, kız kardeşi ve manevi evlatları ile TTK (Türk Tarih Kurumu) ve TDK (Türk Dil Kurumu)’ya verilmesini vasiyet etmiştir. Gerçek kişilere yaşadıkları sürece belirli bir miktarda her ay ödeme yapılmasını, kalan gelirin de her yıl iki kurum arasında eşit şekilde paylaştırılmasını vasiyet etmiştir. Vasiyetnamenin hazırlanışı ile kapsamı hukuksal açıdan birinci bölümde ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Vasiyetname uygulanmaya başladığı tarihten itibaren politikanın merkezinde yer almıştır. Çok partili sisteme geçilmesinin ardından vasiyetname ile CHP’ye bırakılan mal varlığı bir kanunla müsadere edilmiştir. Söz konusu kanun 1963 yılında Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiş ve müsadere edilen mal varlığı CHP’ye geri verilmiştir. 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile CHP dahil tüm siyasi partiler kapatılmış ve mal varlıkları da Hazine’ye devredilmiştir. Böylece hem vasiyet bırakılan tüzel kişinin varlığı sonlanmış hem de vasiyetname ile İş Bankası payları dahil bırakılan mal varlığı yeniden kamuya geçmiştir. 1992 yılında parlamento çıkardığı bir kanunla kapatılan siyasi partilerin yeniden faaliyete geçebilmelerine izin vermiştir. Bu kanuna dayanarak CHP yeniden faaliyet geçmiş ve Hazine’ye devredilmiş mal varlıkları da partiye iade edilmiştir. Vasiyetnameye geçmişte yapılmış olan müdahaleler ve günümüzde yapılmaya çalışılan müdahale niyetleri ikinci kısımda kapsamlı bir biçimde ele alınmıştır.
Günümüzde Kemal Atatürk’ün vasiyetnamesinin üç paydaşı bulunmaktadır. Üçüncü bölümde bu paydaşlar incelenmiştir.  Bunlardan birisi vasiyet edilen varlıklardan vasiyetnamenin uygulanması kapsamında günümüzde kalan tek varlık İş Bankası’nın paylarıdır. Bu paylar bankanın sermayesinin %28.09’unu oluşturmaktadır. Çalışmada İş Bankası’nın kuruluş, sermaye ve yönetimindeki gelişmeler tarihsel bir perspektif içinde incelenmiştir.  Kemal Atatürk’ün vasiyetnamesi ile bıraktığı varlıkların sahipliği hukuksal olarak tartışmasız biçimde CHP’ye aittir. Ancak, vasiyetnamenin hazırlandığı tarihte siyasi partiler ile bankacılığa ilişkin düzenlemeler açısından bir sorun olmasa da günümüzde bu konuya ilişkin düzenlemelere göre siyasal partilerin bir bankada büyük pay sahibi solup olmayacağı önemli bir tartışma konusu olmaktadır. Vasiyetnamenin bir diğer paydaş grubu kendilerine gelir bırakılan iki dernektir. Askeri yönetim 1982 Anayasası ve buna dayanarak çıkardığı bir kanunla vasiyetname ile gelir bırakılan dernek statüsündeki özel hukuk kişileri olan TTK ve TDK’yı aynı ünvanlarla kamu tüzel kişilerine dönüştürmüş vasiyetname gelirini de bu kurumlara özgülemiştir. 1983 yılından bu yana Kemal Atatürk’ün vasiyetnamesi ile bırakılan gelir vasiyetinin bu kamu tüzel kişileri tarafından alınıyor olması hukuksal açıdan irdelenmiştir.