Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve Türk İdaresi  Bakımından Sonuçları

Prof. Dr. Murat Sezginer

İçindekiler

Giriş

(2017 Anayasa Değişikliğinin Türk İdaresindeki Sonuçları)

1. Günümüz Demokrasilerinde Hükümet Modelleri

2. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Modelinde Türk İdare Teşkilatı

3. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Modelinde Kamu Görevlileri

4. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Modelinde İdarenin İşleyişi

5. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Modelinde Düzenleme Yetkisi (Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri)

Ek 1: Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelere Göre Cumhurbaşkanının Yetkileri

Ek 2: Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerine Göre Cumhurbaşkanının Yetkileri

Ek 3: Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerine İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararları

Önsöz

2017 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi olarak adlandırılan yeni bir sisteme, 2018 yılı itibariyle, fiilen geçilmiştir. Yapılan Anayasa değişikliği, Anayasa hukuku çerçevesinde, hükümet modeli olarak ayrıntılarıyla tartışılmıştır. Referandum sürecinde “kuvvetler ayrılığı” vurgusu ile savunulan yeni sistem, gerçekte bir kuvvetler birliği sistemi olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışma bir Anayasa hukuku çalışması niteliğinde olmamakla birlikte, ilk bölümde, modern demokrasilerdeki hükümet modelleri örnek ülke uygulamaları ile birlikte yer almaktadır. Ayrıca 1921 Anayasasından başlayarak günümüze kadar Türkiye’de uygulanan hükümet modelleri incelenmiştir. Bu bölüm, daha önce yayınlanan, “Günümüz Demokrasilerinde Kuvvetler İlişkisi ve 1982 Anayasasında Sorunlar” başlıklı kitaptaki “Günümüz Demokrasilerinde Kuvvet İlişkileri – Hükümet Modelleri” bölümünün kısmen yenilenmiş şeklidir.

Çalışmada esasen yeni sistemin Türk İdaresi bakımından sonuçları ele alınmıştır. Bu çerçevede ilk olarak Türk İdare Teşkilatındaki yeni yapılanma ele alınmıştır. Yeni sistemle birlikte, bakanlık teşkilatları yeniden yapılandırılmış, birçok makam ve kurum kaldırılmıştır. Bazıları, cumhuriyetle yaşıt hatta Osmanlı Devletine kadar uzanan makam ve kurumların kaldırılması, Türk idare teşkilatı bakımından ağır sonuçlar doğurmuştur. Bu bölümde, İdare teşkilata ilişkin mevcut düzenlemeler, Bahtiyar Akyılmaz ve Cemil Kaya ile birlikte yazarı bulunduğum, Türk İdare Hukuku adlı eserden alınmıştır. Aynı şekilde kamu görevlileri ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile ilgili bölümlerde de, kısaltarak veya genişleterek, aynı eserden alıntı yapılmıştır.

Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile birlikte kamu personel rejimi, bilinen esaslarının tamamen dışına çıkarılmıştır. Yeni sistemle birlikte, üst kademe kamu yöneticilerinin görev süresi, Cumhurbaşkanın görev süresine bağlanmak suretiyle, siyaset ve idare adeta bütünleştirilmiştir. Aynı zamanda siyasi parti genel başkanı olan Cumhurbaşkanı seçimi kaybettiğinde, Türkiye’de valiler, genel müdürler, büyükelçiler başta olmak üzere devlet yönetiminde bulunan üst kademe yöneticilerinin de görevi bitecektir. Seçim aslında kamu görevlilerinin de seçimine dönüşmüş oluyor.

Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile birlikte, devlet – hükümet ayırımının da hukuki ve fiili olarak sonlandırılmış olduğu görülüyor. Bu çerçevede Cumhurbaşkanın ve idarenin yürütme içindeki konumu çalışmada ele alınıyor. 

Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin önemli sonuçlarından biri de Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin kabul edilmesidir. Kötü düzenleme örneği olarak nadir görülebilecek bir düzenleme ile Türk hukuk düzenine katılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, birçok tartışmanın da kapısını açmıştır. Konuya ilişkin görüşler ve Anayasa Mahkemesi kararları ile konu incelenmiştir. Ayrıca kitabın sonunda ilgili Anayasa Mahkemesi kararlarına yer verilmiştir.

Cumhurbaşkanlığı bürokrasisi ile bakanlıklar arasındaki ilişki de İdarenin işleyişi çerçevesinde ele alınmıştır. Bu çerçevede, idari karar alma sürecinde danışma işlemlerinin kaldırılması değerlendirilmiş, mevzuattan çıkarılan danışma işlemlerine yer verilmiştir. Ayrıca bu bölümde, 2017 yılında, Danıştay’ın düzenlediği, “Danıştay ve İdari Yargı Günü 149. Yıl Sempozyumunda” sunmuş bulunduğum “Dünden Bugüne Conseil D’Etat ve Danıştay’ın İnceleme ve Danışma Fonksiyonu” adlı tebliğe yer verilmiştir.

Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile birlikte yürütmeye ilişkin yetkiler, Cumhurbaşkanlığı makamında toplanmıştır. Cumhurbaşkanı yürütme yetkisi yanında yasama faaliyetleri ile yargı erki bakımından da belirleyici konumdadır. 

Cumhurbaşkanının özellikle yürütmeye ilişkin olarak kullandığı yetkilerin çokluğu ve çeşitliliği vurgulanmakla birlikte, esasında hangi yetkileri kullandığı, kaç adet yetkinin söz konusu olduğu ortaya konulmuyor. Bu çerçevede, çalışmanın sonunda, Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde kanunlar, kanun hükmünde kararnameler ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile Cumhurbaşkanı tarafından doğrudan yapılması öngörülen yaklaşık 2600 idari işlem liste halinde yer almaktadır.

Çalışmanın Türk Hukukuna, Türk siyaset ve devlet hayatına katkı yapması dileğiyle.

Murat SEZGİNER

Ağustos 2022 / Ankara