UZAYIN VE UZAY FAALİYETLERİNİN HUKUKİ REJİMİ
Ar. Gör. Merve ERDEM
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ....................................................................................................... IV
KISALTMALAR CETVELİ ..................................................................... VI
GİRİŞ ............................................................................................................ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
UZAY HUKUKU’NUN GELİŞİMİ VE BİRLEŞMİŞ
MİLLETLER NEZDİNDE YAPILAN ANTLAŞMALAR
I. UZAY HUKUKU’NUN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ............... 5
A. Genel Olarak ................................................................................. 5
B. Uzay Hukuku ve Doktrin ........................................................... 7
C. Uzay Hukuku ve Uluslararası Örgütler ................................... 9
1. Uzay Hukuku ve Birleşmiş Milletler ................................. 9
a. Genel Olarak .................................................................. 9
b. Birleşmiş Milletler Uzayın Barışçıl Amaçlarla
Kullanılması Komitesi ................................................ 12
c. Birleşmiş Milletler Uzmanlık Kuruluşları ............... 16
2. Uzay Hukuku ve Birleşmiş Milletler Dışındaki
Uluslararası ve Hükümet-dışı Örgütler .......................... 17
D. Uzay Hukuku ve Uluslararası Hukuk İlişkisi ........................ 20
II. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMALARI’NDA UZAYA VE
UZAY FAALİYETLERİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLEN DÜZEN .... 22
A. Genel Olarak ............................................................................... 22
B. Uzaya İlişkin Birleşmiş Milletler Antlaşmaları ...................... 24
1. 1967 Ay ve Diğer Gök Cisimleri Dahil, Uzayın
Araştırılması ve Kullanılmasında Devletlerin
Faaliyetlerini Yöneten İlkeler Hakkında Antlaşma ....... 24
a. Genel Olarak ................................................................ 24
IX
b. Antlaşma’nın Getirdiği Düzenlemeler .................... 29
c. Antlaşma’nın Sonuç Hükümleri ............................... 35
2. 1968 Astronotların Kurtarılması, Astronotların ve
Uzaya Fırlatılmış Olan Araçların Geri Verilmeleri
Hakkında Anlaşma ............................................................ 35
a. Genel Olarak ................................................................ 35
b. Anlaşma’nın Getirdiği Düzenlemeler ...................... 38
c. Anlaşma’nın Sonuç Hükümleri ................................ 40
3. 1972 Uzay Araçları Tarafından Verilen Zararlardan
Dolayı Uluslararası Sorumluluk Hakkında Sözleşme .. 41
a. Genel Olarak ................................................................ 41
b. Sözleşme’de Öngörülen Sorumluluk ....................... 45
c. Sözleşme’de Öngörülen Zararın Tazmini ............... 49
d. Sözleşme’nin Sonuç Hükümleri ............................... 53
4. 1975 Uzaya Fırlatılan Araçların Tescilleri
Hakkında Sözleşme ............................................................ 54
a. Genel Olarak ................................................................ 54
b. Sözleşme ile Öngörülen Tescil Sistemi .................... 55
c. Sözleşme’nin Sonuç Hükümleri ............................... 58
5. 1979 Ay ve Diğer Gök Cisimleri Üzerinde Devletlerin
Faaliyetlerini Düzenleyen Anlaşma ................................. 59
a. Genel Olarak ................................................................ 59
b. Anlaşma’nın Getirdiği Düzenlemeler ...................... 61
c. Anlaşma’nın Sonuç Hükümleri ................................ 68
6. Antlaşmaların Taraf Olmayan Devletler
Bakımından Durumu ......................................................... 69
C. Birleşmiş Milletler Genel Kurul Kararları İle Uzay
Konusunda Kabul Edilen İlkeler .............................................. 76
1. Devletlerin Uzayın Araştırılması ve Kullanılması
Faaliyetlerini Düzenleyen Hukuki İlkeler Bildirgesi..... 76
2. Devletlerin Uluslararası Televizyon Yayını Uydularının
Kullanımını Düzenleyen İlkeler ....................................... 77
3. Dünyayı Uzaktan Algılamaya İlişkin İlkeler .................. 78
X
4. Nükleer Enerji Kaynaklarının Uzayda Kullanımına
İlişkin İlkeler ........................................................................ 80
5. Uzayın Tüm Devletlerin, Özellikle Gelişmekte
Olan Devletlerin Menfaati ve Yararına Araştırılması
ve Kullanılmasına İlişkin Uluslararası
İşbirliği Bildirgesi ............................................................... 81
6. Kararların Uzaya İlişkin Birleşmiş Milletler
Antlaşmaları ile İlişkisi ...................................................... 83
İKİNCİ BÖLÜM
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMALARI’NIN
UZAYA VE UZAY FAALİYETLERİNE İLİŞKİN
GENEL HUKUKİ SORUNLAR AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ
I. UZAYIN HUKUKİ REJİMİNE İLİŞKİN SORUNLAR .................. 89
A. Genel Olarak ............................................................................... 89
B. Uzayda ve Uzaydaki Gök Cisimleri Üzerinde Egemenlik ... 90
1. Uzayın Hukuki Rejimine İlişkin
Doktrindeki Tartışmalar .................................................... 90
2. Birleşmiş Milletler Antlaşmaları ile Getirilen Rejim ...... 94
3. 1976 Bogota Bildirisi ve Günümüze Etkileri ................. 101
4. Uzayda Egemenlik ve Mülkiyet Hakları İlişkisi .......... 105
C. Hava Sahası ile Uzay Arasındaki Sınır Sorunu ................... 116
1. Sınıra İlişkin Tartışmalar ve Getirilen Öneriler ............ 116
2. Devletlerin Sınıra İlişkin Yaklaşımları........................... 124
3. Hava Sahası ile Uzay Arasında Sınır
Çizilmesinin Önemi ......................................................... 132
II. UZAY FAALİYETLERİNİN HUKUKİ REJİMİNE İLİŞKİN
SORUNLAR ...................................................................................... 135
A. Uzay Faaliyetlerinin Kapsamı ve Ortaya Çıkan
Yeni Aktörler............................................................................. 135
1. Genel Olarak ..................................................................... 135
XI
2. Uzay Faaliyetlerinde Ortaya Çıkan Yeni Aktörler ...... 139
3. Yeni Aktörlerin Faaliyetlerinin Uzay
Hukuku’na Etkisi.............................................................. 140
B. Uzayın Barışçıl Amaçlarla Kullanılması Sorunu ................. 142
1. Genel Olarak ..................................................................... 142
2. Barışçıl Amaç Kavramı .................................................... 142
3. Uzayda Silahsızlanma ...................................................... 147
C. Kurtarma, Tescil ve Uzay Trafiği’ne İlişkin Sorunlar ......... 154
1. Kurtarma ............................................................................ 154
2. Tescil ................................................................................... 157
3. Uzay Trafiği ....................................................................... 160
D. Uzay Çevresinin Korunması ve Uzay Çöpü
(Space Debris) Sorunu ............................................................. 162
E. Eşitlik İlkesi ve Üçüncü Dünya Ülkeleri ............................... 167
F. Uzay Turizmi ............................................................................ 170
III. UZAY FAALİYETLERİ NEDENİYLE DOĞAN
ZARARDAN SORUMLULUK ....................................................... 174
A. Genel Olarak ............................................................................. 174
B. Devletlerin Uzay Faaliyetleri Nedeniyle Doğan
Zarardan Sorumluluğu............................................................ 177
C. Yeni Aktörlerin Uzay Faaliyetleri Nedeniyle Doğan
Zarardan Sorumluluğu............................................................ 195
SONUÇ ..................................................................................................... 199
KAYNAKÇA ............................................................................................ 207
EKLER ....................................................................................................... 229
EK – I .................................................................................................. 229
EK – II ................................................................................................ 231
EK – III ............................................................................................... 235
EK – IV ............................................................................................... 239
EK – V ................................................................................................ 248
ÖZET ......................................................................................................... 251
ABSTRACT .............................................................................................. 252
