Neo - Liberalizmin Türkiyedeki Belediye Hizmetlerinin Görülmesi Üzerindeki etkisi

ÖZELLESTIRME

Liberalizm, toplumda özgürlük ve serbestliğin uygulanmasını benimseyen siyasal ve ekonomik görüş, diğer bir ifade ile kişisel hak ve özgürlüklerin korunması amacıyla devletin sinirlendirilmesini isteyen bir ideoloji olarak tanımlanabilir. Liberalizm, serbest piyasa ekonomisinin koşullarını oluşturma, koruma ve geliştirme amacı gütmektedir.

1929 ekonomik buhranı öncesinde uygulanmakta olan klasik liberalizm uygulamaları, buhranla birlikte sona ermiş ve Keynezyen anlayış çerçevesinde devlet fiili olarak hayatin hemen hemen her alanında yer almıştır. 1974’lerde çıkan yeni krizle birlikte de günümüzde yaygın olarak uygulanan neo-liberal anlayış hızla bütün dünyada uygulanmaya başlamıştır. Bu doğrultuda dünyada kamu yönetimi yapılarında ve kamu hizmeti anlayışında bir değişim olmuştur. Kamu yönetimi yapısal olarak küçülmeye, kamu hizmetlerinin görülmesi ise çoğunlukla özel kesime devredilmeye başlanmıştır. Özetle, neo-liberal politikaların uygulanmasının bir sonucu olarak özelleştirme gündeme gelmiş, az ya da çok hemen hemen her yönetim tarafından uygulanmıştır.

Türkiye de dünyadaki bu değişim sürecinden etkilenmiş ve özellikle 1980’lerden bu yana bütün iktidarlar az ya da çok özelleştirme uygulamalarını sürdürmüşlerdir. Türkiye’de özelleştirme uygulamaları hem merkezi yönetim ve hem de yerel yönetimler tarafından yoğun bir şekilde uygulanmaktadır.
 
            Özelleştirme; kamuya ait mal ve hizmetlerin kısmen veya tamamen özel kesime devredilmesi olarak tanımlanabilir. Yapılan bu genel tanıma binaen, ülkelerin hukuki yapıları ve yönetim biçimlerindeki farklılıklar, özelleştirmenin farklı bilim dallarıyla ilişkilendirilmesi, özelleştirmeye yönelik ideolojik yaklaşımlar gibi nedenlerle kavramın genel ve ortak tanımının yapılması güçleşmektedir.
           
           Dünyada özelleştirme akiminin, özellikle İngiltere ve ABD’de liberal paradigmayı benimseyen düşüncelere sahip yöneticilerin iktidara gelmeleriyle yayıldığı söylenebilir.
           IMF ve Dünya Bankası gibi kuruluşlar, az gelişmiş ülkelerdeki ekonomik krizlerin nedeni olarak kamu harcamalarını görmektedirler. Bu bağlamda, bu ülkelerdeki kamu harcamalarını azaltmak maksadıyla birtakım önlemler almakta ve önerilerde bulunmaktadırlar. Örneğin, az gelişmiş ülkelerin kredi talepleri halinde, kamu harcamalarının kısılmasını ve mal ve hizmetlerin özel kesime devrini şart koşmaktadırlar. Bu uygulamalar hem merkezi yönetimler ve hem de yerel yönetimler düzeyinde sürdürülmektedir.
 
           Özelleştirmeyi sadece tek bir nedene bağlamak mümkün değildir. Özelleştirmenin, siyasi, ekonomik ve idari birden fazla nedeni söz konusudur. Bunların yanında yerel hizmetlerin özelleştirilmesine yönelik birtakım farklı nedenler de sayılabilir. Bunlar arasında; yerel yönetimlerin finansman sıkıntısı, hizmetleri özel kesimden daha pahalıya mal etmeleri, uzman personel istihdam problemleri gibi nedenler yer almaktadır.

          Dünyada özelleştirmeye yönelik lehte ve aleyhte birtakım argümanlar ileri sürülmektedir. Özelleştirme lehinde ileri sürülen argümanlar kısaca söyle sıralanabilir: Özelleştirme sonucunda kaynak tasarrufu sağlamak, hizmeti yapmakla yükümlü idarenin mali ve idari yükünün azalması, yatırım ve hizmet sunumunda politik baskılardan kurtulma, kamu zararlarının ortadan kaldırılması ve rekabetin artması.

           Özelleştirme karşıtlarının ileri sürdüğü argümanlardan bazıları ise su şekilde sıralanabilir: Özel sektör daha az güvenilir hizmet sunumunda bulunur. Kamu yararı yerine önceliği kârına verir. Özel kesimin hizmet maliyetlerindeki düşüklük çalışanların ücretlerinin kısılmasından kaynaklanmaktadır. Özel kesim kamuya oranla daha az eleman çalıştıracağından issizlik artar, özellikle tekel konumundaki hizmetler özele devredilince özel tekel söz konusu olur.
 
          Dünya uygulamasında örnek olarak ele alınan ABD, İngiltere, Fransa ve Macaristan’da neo-liberal anlayışın bir sonucu olarak, yerel hizmetlerin özelleştirilmesi uygulamalarının bazı olumsuzluklara rağmen genelde olumlu sonuçlar verdiği ve bu ülkelerde özelleştirme uygulamalarının devam ettiği söylenebilir.

          Yerel yönetimlerle ilgili olarak, Türkiye’de gerek 5393 sayılı Belediye Kanunu ve gerekse 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ve diğer kanunlarda belediyelerin görevleri arasında yer alan hizmetlerin, özel kesime devredilmesi hususunda herhangi bir engelin olmadığı, hatta uygulamada Türkiye’de birçok belediyenin çoğu hizmetlerin yürütülmesini özelleştirdiği bilinmektedir.

          Türkiye’de belediyeler, hizmetleri büyük oranda özel kesime devretmekle birlikte, Belediye İktisadi Teşebbüslerini özelleştirmeye pek sıcak bakmadıkları görülmektedir. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmemesinin sebepleri arasında; hizmetlerin özelleştirilmesinde bu kuruluşların adeta bir güvence olarak kabul edilmelerinin yanında, bu kuruluşların eleman istihdamında merkezi sisteme dahil olmaması, buraların bir istihdam kapısı olarak görülmesinden de kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Bazı aksaklıklarına rağmen, Türkiye’de belediyelerde hizmetlerin özelleştirilmesi uygulamalarının devam ettiği ve hizmet sunumunun özel kesime devri hususunda, belediye çalışanları (yönetici kadro) ve yerel halkta olumsuz bir kanaat oluşturmadığı söylenebilir.
          
          Bu çalışmada öncelikle, Neo-Liberalizm, Neo-Liberalizmin Kamu Hizmeti üzerindeki etkisi ve Özelleştirme irdelenmiştir. Daha sonra, bu gelişmelerin bir sonucu olarak, Türkiye’de belediye hizmetlerinin özel kesime devri hizmetlerin özelleştirilmesinde uygulanan hukuksal süreç ve özelleştirme yöntemlerine yer verilmiştir. Çalışmanın konuyla ilgilenenlere yararlı olmasını dilerim.