Türkiye İçin Yeni Anayasa Vizyonu
ve
Yol Haritası
Cilt 2: Akademik Perspektif
Editörler:
Prof. Dr. Ahmet NOHUTÇU
Dr. Öğr. Üyesi Kübra ÖZTÜRK
İçindekiler
Anayasa Yapım Süreci: Kapsam, Aktörler Ve Parametreler
Prof. Dr. Haluk Alkan
Yeni Anayasada Affın Mahiyeti
Prof. Dr. Ömer Keskinsoy
Yeni Anayasa Yapımı Sürecinde Kapsayıcı Bir Bakış Açısı: Anayasal Vatanseverlik
Prof. Dr. Ahmet Nohutçu / Enes Yörükoğlu
Sivilleşen Demokrasi Ve Çoğulcu Yönetişim Anlayışında İfade Özgürlüğünün Boyutları
Doç. Dr. Levent Ersin Orallı
Yürütmenin Güçlendirilmesi Eğilimi Ve 1982 Anayasasında Ve Yeni Anayasada Yürütmenin Düzenleme Yetkisi
Dr. Öğr. Üyesi Adnan Küçük
Yeni Anayasada Yargı Örgütlenmesi
Dr. Öğr. Üyesi Kübra Öztürk
Yeni Anayasa Çalışmalarına Bhikhu Parekh Ve Kutuplaşma Kavramı Üzerinden Bakmak
Dr. İkram Bağcı
Yeni Anayasa Özelinde Temel Hak Ve Hürriyetler Üzerine Bir Öneri
Öğr. Gör. Dr. Veysel Mankan
Aslî Kurucu İktidar Kavramı Ekseninde Sivil Anayasa
Hâkim Ömer Ufuk Dölekli
Yeni Anayasada Yerel Yönetim Modellemesi
Cuma Bolat
Yeni Anayasa Tartışmalarında Çevre
Arş. Gör. Muhammed Köse
Yeni Anayasada Yurt Dışında Yaşayan Türkler
Âdem Çiçek
Yeni Anayasada Bakanlıklar
Öğr. Gör. Selçuk Aslan
Çerçeve Anayasa Ayrintili Anayasa Tartişmasi Ekseninde Türkiye’nin Yeni Anayasasi
Musab Öndeş
Anayasalar Çerçevesinde Sosyal Medyada İfade Özgürlüğü
Süleyman Bahçıvan
Yeni Sivil Anayasa Bağlamında Meşruiyet Sorunsalı
Zeynep Arpa
Anayasa Hukuku Açısından Unutulma Hakkı
Hâkim Erdinç Emre Kurt
Yeni Anayasada Başlangıç Kısmının Sınırı Ve Mahiyeti
Dilara Aydın
2023 Seçimleri Çerçevesinde Partilerin Seçim Beyannamelerinde Yeni Anayasa Kodları
Duygu Gülcan
Yeni Anayasa Tartışmalarında Milliyetçilik
Ertuğrul Serçe
Yeni Anayasada Seçimlerin Denetlenmesi Ve Yüksek Seçim Kurulunun Statüsü
Ferhat Özbay
Yeni Anayasa Yapımında Yeni Bir Model Önerisi
Nurcan Kırıcı
Hükümet Sistemi Bağlamında Yürütme Organının Yasama Organı Tarafından Denetlenmesinin Yeni Anayasada Yeri
Yunus Emre Yar
Önsöz
Anayasalar zamanın ruhunu yansıtan metinlerdir. Anayasa konusu önemli bir konudur. Her bireyin, her toplumun bir sorunu bulunduğu gibi, Türkiye olarak bizim de sorunlarımızdan bir tanesi anayasa sorunudur. Mevcut 1982 Anayasası ile Türkiye’yi daha ileri bir noktaya taşıma noktasında ciddi zorluklar bulunmaktadır. Değişen zaman ve dünyada Türkiye’nin bu anayasa ile sağlıklı bir yol alması imkânı kalmamıştır. Bir ülke düşünün ki bütün tartışmalarını ve gayretini anayasa tartışmalarıyla geçiriyorsa, bu ülkenin toplumu da yorgun düşmektedir. Üstelik bu tartışmalar rasyonel bir neticeye bağlanamıyorsa bu başka sıkıntıları da beraberinde getirecektir. Bunlar anayasanın yeni baştan ele alınması gerektiğini gösteren gerekçelerdir.
Türkiye için iki kavram oldukça önemlidir. Bu kavramlar istikrar ve güvendir. Anayasada sürekli değişiklikler olmuş, Türkiye anayasa değiştirme sorunuyla karşı karşıya kalmıştır. En temel yasalarda bile bir sene zarfında sorun çıkıyorsa, hukuk istikrarından söz etme imkânı kalmamıştır.
Lakin yeni anayasanın sıfır sorunlu bir ülke ortaya çıkaracağı varsayımı da başka bir sıkıntı oluşturur. Binaenaleyh, her sorunun anayasadan kaynaklandığı anlamı da çıkarılmamalıdır.
Bir anayasa sorunları çözebilme hususunda siyaset alanını genişletecekse, siyaset kurumunu güçlendirebilecekse, o zaman en önemli işlevini ifa etmiş olacaktır. Bu nedenle de anayasaya herkesin katkısı beklenmektedir. 1961 ve 1982 anayasalarının hazırlık sürecinde halkın fikrine itibar edilmemiştir. Mezkûr anayasalar kapalı kapılar ardında komisyonlarda bir metin yazıp tartışılmasına dahi fırsat vermeden milletin onayına sunulmuş, bu onayın verilmemesi halinde ödenecek bedelin ağır olacağını ima edilmiş ve aba altından sopa gösterilmiştir. Oysa yeni anayasa yapılırken halkın ne istediğinin görülmesi gerekmektedir.
Türkiye’de bir kısım ciddi problemler yetki gaspından ortaya çıkmaktadır. Yasama, yürütme ve yargı erkleri arasındaki denge ve ilişkinin nasıl olacağı oldukça önemlidir. Türkiye’de yargının siyasallaşıp yerindelik denetimi yaptığı zamanlar görülmüştür. Oysa Anayasaya göre yargının buna yetkisi de hakkı da yoktur. Yargı sadece hukuka uygunluk denetimi yapar. Ülkeyle alakalı sorunlarda, yasama organının yerine geçerek ülkenin yararına mı zararına mı olacağının takdir yetkisi hiçbir zaman yargıda olamaz. Ama ne yazık ki bir kısım yargı kararlarında yerindelik denetimi yapıldığını görmekteyiz.
Yeni anayasada daha önce yaşanmış bu sıkıntıların gelecekte yaşanmaması adına yasama, yürütme ve yargı organları arasındaki dengelerin nasıl oluşacağına dair çalışmaların yapılıp görüşlerin ortaya konmasında sayısız faydalar bulunmaktadır. Bir yandan herkesin söylediğini de anayasa hükmü haline getirmenin imkânı da bulunmamaktadır. Kamuoyu böyle bir beklentiye de girmemelidir. Toplumda belli görüşler üzerinde asgari düzeyde uzlaşılması, bir orta yolun bulunması gerekli bulunmaktadır. Yeni anayasa çalışmalarının temel ilke ve değerlerde görüş birliği içerisinde sürdürülmesi önemlidir. Anayasanın bir uzlaşı metni olacağı hususunun özellikle sivil toplum tarafından kamuoyuna anlatılması hiç şüphesiz faydalı olacaktır.
Yeni anayasa toplumsal bir ihtiyaç ve talepken artık bir mecburiyet haline gelmiştir. Toplumsal değişimin sağlıklı bir temele oturtulmasında, anayasa çok önemli bir görev üstlenmektedir. Mevcuttaki darbe ürünü anayasanın dengeleri düzgün değildir. 1982 Anayasasının oynanmadık yeri kalmamış adeta bir kırk yamalı bohça haline gelmiştir. Bu durum anayasanın beklentileri karşılayamadığı, zamanın ruhuna uygun olmadığı, ülkenin idaresinde ciddi problemler çıkardığı aşikardır. Binaenaleyh, 1982 Anayasası tamamen yürürlükten kaldırılmalıdır. Yeni Anayasanın yapılmama ihtimalinin söz konusu bile olmaması gerekmektedir. Yeni anayasanın alacaklısı millet olup, alacaklının alacağına sahip çıkması gerekmektedir. Siyaset kurumunun bu millete anayasa yapma borcu bulunmaktadır.
Usul, esas kadar önemlidir. Bu nedenle bir anayasanın önce yapılış tarzının demokratik olması gerekmektedir. Anayasa meselesi evvela bir atmosfer meselesidir. Bir demokratik atmosfere ihtiyaç bulunmaktadır. 1982 Anayasası ve önceki anayasalar halkın temsilcileri kanalıyla yapılmamış ve yeteri kadar tartışılmamıştır. İlk defa 2011 yılında halkın tümünün katılımının sağlandığı bir doküman TBMM’nin arşivine katılmıştır. Bu sürece bütün meslek örgütleri katılım sağlamış, bölgesel toplantılar yapılmıştır. Bu çerçevede anayasanın yapılış tarzı ve usulü öncelikle ve özellikle kritik önem arz etmektedir.
Anayasalar belirli dengeler üzerinde durmakta ve bu dengelerin doğru tespit edilmesi gerekmektedir. Önceki anayasalar hep güvenlikçi anayasalar olarak ifade edilmiştir. Yani devletle vatandaş arasında bir tercih yapmak gerektiğinde, devlet önce vatandaş daha sonra, özgürlük güvenlik dengesi söz konusu olduğunda güvenlik önce özgürlük daha sonra gelmiştir. Bu bağlamda hatta özgürlüğün güvenliği zaafa uğratacağı endişeleri sıkça dile getirilmiştir. Güvenlik ve özgürlük olgularının ikisi de önemli olup, her ikisini de sağlayacak güvencelere yeni anayasada yer verilmesi gerekmektedir.
Yeni anayasanın yalnızca yazılması yeterli olmayıp, uygulanması ve yorumlanması da oldukça önemlidir. Hukuk metninin demokratik olması yeterli olmayıp onun uygulayıcılarının da demokrat zihniyete sahip olması gereklidir. Anayasa Mahkemesinden diğer tüm yargı organlarına ve idari makamlara kadar bunun felsefesinin özümsenmesi gerekmektedir. Yeni bir anayasa yapılabilmesi için öncelikle partilerin iletişim, diyalog ve müzakere halinde olması gerekmektedir. Netice olarak, hak ve özgürlükleri, hukuk devletini, kuvvetler ayrılığını, demokratik değer ve işleyişi esas alan, zamanın ruhuna ve çağdaş ülkelerdeki standartlara uygun, devletin kurumları arasındaki dengeleri doğru dürüst kurmuş yeni, sivil ve özgürlükçü bir anayasanın yapılması zaruret halini almıştır.
Yeni anayasayla ilgili yapılan akademik ve bilimsel çalışmalar son derece önem arz etmektedir. Türkiye İçin Yeni Anayasa Vizyonu ve Yol Haritası (2. Cilt) ismiyle hazırlanan bu eserde yeni anayasayla ilgili önemli konular ele alınarak analizler gerçekleştirilmiş ve alternatifli öneriler tartışılmıştır. Bu kıymetli eserin hazırlanmasında emeği geçen editörlere, katkı sağlayan akademisyenlere ve yazarlara ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Kitabın ülkemizin değişmez gündemi olan yeni anayasa yapımı sürecine ve çalışmalarına öncü olup katkı sağlamasını temenni ediyorum.
Cumhurbaşkanlığı Yüksek İstişare Kurulu Üyesi
24. Dönem TBMM Başkanı Cemil ÇİÇEK
