Cengiz Han Yasası ve Moğol Devletleri Tarihinde Yaşadığı Yasak - Habibe Temizsu

Elinizdeki çalışmada, 13 ve 14. yüzyıllarda Orta ve Ön Asya’nın, hatta Batı dünyasının siyasî gelişmelerine yön veren Moğolların idarî yapısını etkileyen Cengiz Han'ın belirlediği Yasa ele alınmıştır. Yasa’nın hem ana kaynaklar tarafından nakledilen maddeleri değerlendirilmiş hem de bunların Cengiz Han'ın ölümünden sonra Moğol uluslarının üzerindeki etkisi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Uluslar bazında değerlendirme yapılırken başlıca alanlar olan idarî teşkilat, askerî teşkilat, adlî teşkilat, posta teşkilatı gibi başlıklar belirlenmiş, ulusların varlığı süresince bu teşekküllerde yaşanan değişimler, bu değişimlere sebep olan siyasî ve kültürel faktörler incelenmiştir. Temeli bozkır geleneklerine dayanan Yasa, Cengiz Han'ın birliğini kurduğu Moğolların hayatlarının her alanına nüfuz etmiş, onun ölümünden sonra da, oğulları tarafından hisselerine düşen kağanlık mülklerinde varlığı sürdürülmeye çalışılsa da, zamanla siyasî ve sosyal alanlardaki etkisini kaybetmiştir. Bu kayıpta her ulus adına farklı görünse de temelde aynı sebepler etkili olmuştur: Yerleşilen yeni coğrafyalar, Moğolların hayatlarına sosyal, siyasî ve bir müddet sonra dinî alanda değişikler getirmiştir. Bu değişiklikler, politik hedeflerle birleşince, Moğol ulusları için artık Cengiz Han Yasası sadece eskiye dönük bir övünç kaynağı öznesi olarak kalmış ve bir zamanlar sıkı sıkıya bağlı olunan Yasa, şaşılacak şekilde, doğru düzgün bir nakli kalmayarak unutulmuştur.