Serdar Mahmud Tarzi Han ve Anıları Afgan Aydınlanmasının Mimarı - Süleyman Özmen

 

1839’da İngiliz ve Rus ordularının işgale giriştiği topraklarda yaşayan aşiretler, işgalciler karşısında birleşir. Afgan kimliğinin ortaya çıkışı ve merkezi yönetimin kuruluşu bu mücadele süreciyle birlikte yürür.

Serdar Mahmud Tarzi Han, genç ülkesinin kadim kültür merkezi Gazne’de doğar. İngiliz kukla yönetiminin, Tarzi 17 yaşındayken Hindistan’a sürgün ettiği ailesi buradan Şam’a geçince, onun da hayatı değişir…

Mahmud Tarzi Şam’da kuvvetli bir devlet geleneğiyle ve Jön Türklerin aydınlanmacı fikirleriyle tanışır. Sürgünlüğü bitip ülkesine döndüğünde zengin fikir dünyasıyla hanedanın dikkatini çeker. Projelerini hayata geçirmesiyse 1919’da Emanullah Han’ın tahta çıkışıyla mümkün olur.

Genç Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşanan devrimler, Afganistan’da da Tarzi sayesinde hızla karşılık bulur, eğitim devriminin ve parlamenter monarşinin mimarı olarak ülkesinin belleğinde yer eder.

1929’da tutucu bir darbeyle yine sürgün edilir, Afganistan’da reformlardan geri adımlar atılırken Tarzi Türkiye’ye yerleşir. Bu çalışmanın eksenini oluşturan anılarını ölümünden önce İstanbul’da kaleme alır.

Süleyman Özmen gazeteci, yazar, seyyah, eğitimci, devrimci ve başarılı bir diplomat olan Mahmud Tarzi’nin yaşamını, Afganistan tarihiyle birlikte ele alarak unutulmuş bir tarihe ışık tutuyor.

Mahmud Tarzi (1865-1933) Gazne’de doğdu. 1882’de ailesiyle Hindistan’a sürgün edildi. 18 yıl Şam’da yaşadıktan sonra 1902’de Afganistan’a döndü ve Emir Habibullah onu Kraliyet Tercüme Bürosu’nun yöneticiliğine atadı. 1904’te Kâbil’de Habibiye Erkek Koleji’ni kurdu. 1910 yılında Sirâcu’l-Ahbar-i Afganiye [Afganistan haberlerinin meşalesi] gazetesini yayımlamaya başladı. Afganistan Eğitim Bakanlığı’nın 1913’teki kuruluşunda aktif rol aldı. 1919-1922 arasında Afganistan’ın Dışişleri bakanlığını yaptı, 1922’de Paris büyükelçisi oldu. 1924’te tekrar Afganistan Dışişleri bakanlığına getirildi. 1929’da Beççe-i Saka’nın gerçekleştirdiği darbe üzerine ailesiyle birlikte İstanbul’a gitti. 23 Kasım 1933 tarihinde İstanbul’da vefat etti.

Süleyman Özmen (1967) Kara Harp Okulu’nu bitirdikten sonra Yakınçağ tarihi ve strateji alanlarında iki yüksek lisans ile yine Yakınçağ tarihi alanında doktora dereceleri aldı. Avrasya’nın Kırılma Noktası, Kıbrıs ve Orta Doğu’da Etnik, Dini Çatışmalar ve İsrail adlı iki kitabının yanı sıra makale ve tebliğleri vardır. Özmen, halen bir düşünce kuruluşunda Ortadoğu uzmanı olarak görev yapmaktadır.