Korkunç İvan - Isabel de Madariaga

 

Çar olarak taç giyen ilk Rus hükümdarı olan IV. İvan, Osmanlı padişahları Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat’a denk düşen uzun iktidarı (1547-1584) süresince bir yandan ülkesini genişleterek iktidarı kurumlaştırırken öte yandan bir korku imparatorluğu yaratmıştır. İktidarına rakip çıkacağından korktuğu kuzenini ve ona destek olduğundan şüphelendiği ileri gelenleri öldürtmüş, kazayla oğlunun da ölümüne neden olmuştur. Novgorod şehrinin imhasını emretmiş, binlerce kişi katledilmiş, onbinlerce kişi sürülmüştür. “Hem korku hem de hayranlık uyandıran, müthiş” anlamındaki grozny lakabını da bu nedenle kazanmış ve tarihe Korkunç İvan olarak geçmiştir.

Ancak IV. İvan, ülkesinde kalıcı kurum ve geleneklerin de kurucusudur. Ülkesini Batı ile ticarete açmak için İngilizlere ticari ayrıcalıklar tanımıştır. Kanunların ve kilise kanonunun standart hale gelmesini sağlamıştır. Kazan’ı, Astrahan’ı fethetmiş, Batı Sibirya’ya ilk Rus yayılmasını desteklemiş ve sürdürmüştür. Fakat doğu ve güneydeki bu fetihlerle batıdaki komşuları Livonya ve Lehistan’a karşı sürekli savaş halini finanse etmek, zulmünü uygulama aracı olan yeni tip devlet örgütlenmesi opriçnina’yı desteklemek ve ülkesinin kalbini koruyan savunma hatlarını güçlendirmek amacını güden ekonomi politikası, tamamen olumsuz sonuçlara yol açmıştır.

“Genç İvan 1550’lerde, akıllı ve basiret sahibi bir lidere has özellikler gösteriyordu. Bu yıllar birtakım yapıcı önlemlerin yürürlüğe konulduğu bir dönemdir. Sonra, muhtemelen ciddi paranoya nöbetleri serisinin ilki olan ve Çar’ın dengesini tamamen bozan 1560’taki iç trajedi yaşandı. Yönetici seçkinlerin başında patlayan gaddarlık ve sadizm, sonunda git gide genişleyen daireler şeklinde, dizgininden boşanmış işkence ve katliamlarla doruğa çıkan bir sefahat çılgınlığı halinde ülkeye yayıldı.”

Rusya tarihinin önde gelen otoritesi Isabel de Madariaga’nın, Korkunç İvan’ı kendi çağının içinde ve ortaya koyduğu kişiliğin yakın tarihe kadar uzanan çağrışımları çerçevesinde ele aldığı bu muhteşem biyografi, Rusya’nın derin tarihine ışık tutuyor.