“Yeni Osmanlılar”dan Bu Yana İngiltere’de Türk Gazeteciliği 1867-1967 - Cavit Orhan Tütengil

 

Cavit Orhan Tütengil “Basın Sosyolojisine Giriş” niteliğindeki araştırması “Yeni Osmanlılar”dan Bu Yana İngiltere’de Türk Gazeteciliği’nde, “fikri muhtevaya kavuşturulmak istenen siyasi bir eylem” olarak değerlendirdiği Türkiye dışı Türk gazeteciliğinin yüz yıllık sürecini ele almaktadır.

Türkiye dışında 1867 yılında yayımlanmaya başlanan ilk Türk gazetesi ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin yayın organı olan Muhbir’le başlatılan bu çalışma, ilk sayısı 1962’de çıkan Abbottempo dergisiyle tamamlanmaktadır. Tütengil, kronolojik bir sırayla ele aldığı 20 gazete ve derginin Türkiye dışında çıkarılmasının sebeplerini, bu süreçteki siyasi ortamı ve karşılaşılan zorlukları sosyolojik açıdan değerlendirerek basın tarihimizin bir dönemine ışık tutmaktadır.

Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil, 1921 yılında İçel’in Tarsus ilçesinde doğdu. Bir köy öğretmeninin oğludur. İlk ve ortaokulu Tarsus’ta okudu. Parasız yatılılık sınavını kazandığı İstanbul Haydarpaşa Lisesi’nden 1940’ta mezun oldu. Yüksek Öğretmen Okulu öğrencisi olarak 1944’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nü ve 1958’de aynı üniversitenin İktisat Fakültesi’ni bitirdi. 1944-1953 yılları arasında Antalya ve Diyarbakır Liselerinde felsefe, Kepirtepe ve Aksu Köy Enstitülerinde de meslek dersi öğretmenliği yaptı. 1950-1951 öğretim yılını, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından, mesleki incelemelerde bulunmak üzere gönderildiği Fransa’da geçirdi. 1953’te İktisat Fakültesi’ne sosyoloji asistanı olarak atandı. 1956’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde savunduğu Montesquieu’nün Siyasi ve İktisadi Fikirleri adlı doktora tezi ile Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü’nü (1957) kazandı. 1960 yılında İçtimai ve İktisadi Bakımdan Türkiye’nin Karayolları adlı çalışmasıyla doçent oldu.

1962-1963 öğretim yılında İngiltere’de, British Museum’da yaptığı çalışma sırasında Dr. Rıza Nur’un elyazması kitaplarını ve Ziya Gökalp’in Londra’da yayımlanan “ilk” yazısını bularak kamuoyuna tanıttı. Arkadaşları ile birlikte1942 yılında İstanbul’da Değirmen ve 1953’te de Diyarbakır’da Çizgi adlı fikir-sanat dergilerini çıkarmıştır. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Sosyoloji Enstitüsü Başkanı olan Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil, 7 Aralık 1979 sabahı, üniversiteye gitmek için İçlevent otobüs durağına doğru yürürken silahlı saldırıya uğradı ve öldürüldü.

Geride Azgelişmenin Sosyolojisi, 100 Soruda Kırsal Türkiye’nin Yapısı ve Sorunları, Sosyal Bilimlerde Araştırma ve Metod, Atatürk’ü Anlamak ve Tamamlamak gibi pek çok önemli eser bıraktı.