Başkurt Türklerinin Tarihi Destanı İdigey ile Moradım İzeükey Minen Moradım - Mustafa Arslan

İdigey ile Moradım Destanı özelde Başkurt, genelde Türk kültürel belleğinin dış dünyaya yansıyan anlam alanlarından biridir. Hem mitolojik dönemden itibaren zihinsel akış halindeki kültürel kodları hem de tarihî dönemin bilinen belge ve bilgilerini bugünün insanına bir hatırlama figürü olarak sunan önemli eserlerdendir. İdigey Destanı, birden fazla Türk boyu arasında bilinen ve anlatılan destanlardan biridir. Başkurtlar dışında Kırım ve Kazan Tatarları, Altay, Kazak, Özbek, Türkmen, Nogay ve Karakalpaklar arasında yaşamaktadır. Genel olarak destanın ana konusu ve olay örgüsü 14-15. yüzyıllarda Altınordu Devleti içinde yaşanan mücadelelere dayanmaktadır. Araştırıcılar özellikle Kazak-Nogay destan sahasındaki destanlarda tarihsel gerçekliklerin diğer destan sahalarına göre daha ağır bastığı ve bunun en güzel örneklerinden birinin “Edige Destanı” olduğu belirtilirler. İdigey ile Moradım Destanı’nın başkahramanı ve karşı kahramanı, adları, mevki ve konumları, mücadeleleri yönünden bazı tarihsel verilerle örtüşmektedir. İdigey/Edige/Edgü Mirza ile Altınordu hükümdarı Toktamış veya bu şahsiyetlerin Timur Han ile yaşadıkları çeşitli siyasi ilişkiler, tarihi verilerle de doğrulanmaktadır.  Fakat destanda adı geçen kahramanlar veya olaylarla, tarihte yaşamış şahsiyet veya yaşanmış olaylarla ilişki kurulsa bile, destanın o tarihi dönemi aşan bütüncül ve kurgusal bir özelliğe sahip olduğunu da öncelikle vurgulamak gerekmektedir.